Autorka: Martyna Sergiel
Na terenie województw śląskiego i pomorskiego, gminy wypłacały świadczenia pielęgnacyjne opiekunom dorosłych osób z niepełnosprawnością, mimo że – od końca 2023 roku – zgodnie z literą prawa nie przysługiwały im one w oparciu o obowiązujące przepisy.
Aktualnie wojewodowie żądają zwrotu środków, a w sprawę włączył się też Rzecznik Praw Obywatelskich, zauważając, że takie działania naruszają Konstytucję oraz ugruntowane orzecznictwo sądów administracyjnych.
W tej sprawie zastępca RPO Stanisław Trociuk wystosował pismo do Ministry Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej dr Agnieszki Dziemianowicz-Bąk. W dokumencie tym prosi on o zajęcie stanowiska resortu dotyczącego żądań zwrotu dotacji przez gminy.
Wojewodowie Śląska i Pomorza po przeprowadzeniu kontroli, podważyli zasadność wypłat świadczeń pielęgnacyjnych w latach 2022–2023. Stwierdzili oni, że gminy przyznały te świadczenia z naruszeniem art. 17 ust.1b ustawy o świadczeniach rodzinnych, ponieważ nie weryfikowały daty pojawienia się niepełnosprawności – a według tego przepisu świadczenie należało się jedynie wtedy, gdy niepełnosprawność powstała przed ukończeniem 18 lat lub 25 lat w trakcie nauki.
Efekt tych działań był taki, że wojewodowie zażądali od gmin zwrotu dotacji wykorzystanych na wypłaty świadczeń pielęgnacyjnych oraz składek na ubezpieczenia społeczne – mimo że świadczenia te były przyznane na podstawie prawomocnych decyzji administracyjnych i zgodnie z orzecznictwem sądów.
Rzecznik Praw Obywatelskich wyraził stanowczy sprzeciw wobec działań wojewodów i resortu, twierdząc przy tym jednocześnie, że:
– Po wyroku Trybunału Konstytucyjnego kryterium momentu powstania niepełnosprawności utraciło przymiot konstytucyjności. Wobec tego w odniesieniu do tych osób oceny spełnienia przesłanek należy dokonywać z pominięciem tego kryterium – czytamy wypowiedź na portalu www.niepelnosprawni.pl.
Zastępca Rzecznika zauważył również, że organy administracji publicznej mają obowiązek przestrzegać konstytucji i orzeczeń Trybunału, nawet jeśli ustawodawca zwleka z ich wykonaniem. Równocześnie wojewodowie i MRPiPS opierają swoje stanowiska na dosłownym brzmieniu niekonstytucyjnego przepisu, pomijając znaczenie jego uchylenia przez Trybunał.
Gminy, które przyznały świadczenia zgodnie z orzecznictwem i w duchu konstytucyjnej równości, narażone są obecnie na zwrot środków do budżetu państwa. Rzecznik dostrzega, że:
- może to prowadzić do demotywowania gmin do wspierania opiekunów,
- uderza to w zaufanie obywateli do państwa i jego instytucji,
- stanowi rażące naruszenie zasady pewności prawa i praw nabytych.
Ponadto, skutkiem może być dochodzenie roszczeń wobec opiekunów, którzy otrzymali świadczenia – a byłoby to działaniem niezwykle szkodliwym.
RPO wystosował apel do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej o szybką rewizję stanowiska wyrażonego w piśmie z 19 maja 2025 r. oraz o dostosowanie praktyki resortu do wyroku Trybunału i orzecznictwa sądów administracyjnych.
– Działając na podstawie art. 16 ust. 1 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich, wnoszę o zrewidowanie stanowiska Ministerstwa – z poszanowaniem Konstytucji RP oraz praw nabytych obywateli – akcentuje Stanisław Trociuk.
Wkroczenie Rzecznika może stanowić istotny impuls do rewizji podejścia Ministerstwa i wojewodów wobec tej grupy osób.
W ostatecznym rozrachunku, kluczowe będzie to, czy resort podejmie działania korygujące – oraz czy uda się uniknąć zaostrzenia konfliktu pomiędzy rządem a samorządami.
W tle tej sprawy pozostaje pytanie podstawowe: czy państwo polskie potrafi konsekwentnie przestrzegać wyroków i szanować prawa obywateli, nawet w najbardziej wymagających okolicznościach?
Opracowano na podstawie: https://niepelnosprawni.pl/artykuly/interwencja-w-mrpips-w-sprawie-zwrotu-swiadczen-pielegnacyjnych-przez-gminy