Autor: Martyna Sergiel
Pracownik dysponujący orzeczeniem o niepełnosprawności na stanowisku pracy podlega przepisom kodeksu pracy, tak jak każdy inny pracownik.
Jednak osoby posiadające orzeczenie o niepełnosprawności mogą korzystać z dodatkowych przywilejów pracowniczych, które wypływają z Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721 z późn. zm.).
Uprawnienia te obejmują pracowników na etacie i są odmienne w zależności od orzeczonego stopnia niepełnosprawności, bo jak wiadomo, są trzy: lekki, umiarkowany lub znaczny.
Zacznijmy od uprawnień pracowników z lekkim stopniem niepełnosprawności
- Pracownik posiadający orzeczenie o lekkim stopniu niepełnosprawności nie może pracować więcej niż 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo.
- Nie może być również zatrudniony przez pracodawcę w godzinach nocnych i robić nadgodzin.
Wyjątki od tej zasady są następujące:
- Gdy ktoś pracuje przy pilnowaniu np. monitoringu lub ochronie mienia.
- Gdy pracownik sam zrezygnuje z tego prawa. W takich okolicznościach musi wystąpić do pracodawcy z wnioskiem o skierowanie na badania do lekarza, który wystawi zaświadczenie ze zgodą na niestosowanie wobec pracownika omawianego przepisu.
- Pracownik z orzeczonym lekkim stopniem niepełnosprawności, pracujący co najmniej 6 godzin na dobę, ma prawo do dodatkowej 15 minutowej przerwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas tej przerwy jest wliczany do czasu pracy.
Jakie są natomiast uprawienia pracownika z umiarkowanym lub znacznym stopniem niepełnosprawności?
Przede wszystkim jest to zmniejszony wymiar czasu pracy.
Czas pracy pracownika z orzeczonym znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo.
Zatrudnienie według skróconych norm czasu pracy nie może powodować spadku pensji.
Dla osób z umiarkowanym lub znacznym stopniem niepełnosprawności 7-godzinny dzień pracy to pełny wymiar czasu pracy. Jest to więc pełen etat, a nie jego część i tak powinien być tak traktowany przez przełożonego.
Uprawnienie dotyczące 7-godzinnego dnia pracy przysługującego osobom z orzeczonym znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, zapisane jest w Ustawie o rehabilitacji. Znaczy to tyle, że osoba z niepełnosprawnością nie musi dostarczać pracodawcy dodatkowych zaświadczeń. Przywilej 7-godzinnego dnia pracy przysługuje od momentu okazania pracodawcy dokumentów potwierdzających niepełnosprawność.
W stosunku do powyższego rozporządzenia stosowane są dwa wyjątki wynikające z art.16 Ustawy o rehabilitacji.
Przepis ten nie jest stosowany do osób zatrudnionych przy pilnowaniu, np. monitoringu, ochronie mienia.
Skrócenie czasu pracy nie jest stosowane w momencie, gdy pracownik sam zrezygnuje z takiej możliwości. W takiej sytuacji musi on wystąpić do pracodawcy z wnioskiem o skierowanie na badania do lekarza, który wystawi zaświadczenie ze zgodą na niestosowanie wobec pracownika przepisu o skróconym czasie pracy.
Koszty ewentualnych badań, na które zostanie skierowany pracownik z niepełnosprawnością, by ustalić na ile dopuszczalne jest stosowanie wobec niego ogólnych norm czasu pracy, pokrywa pracodawca.
Przerwa w czasie pracy
Każda osoba z niepełnosprawnością w stopniu znacznym, umiarkowanym i lekkim ma prawo do dodatkowej, 15-minutowej przerwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas tej przerwy wpisuje się w godziny pracy.
Praktycznie oznacza to, że osoba z orzeczonym lekkim, umiarkowanym lub znacznym stopniem niepełnosprawności, pracująca co najmniej 6 godzin na dobę, ma prawo do 30-minutowej przerwy w pracy. W kodeksie pracy istnieje zapis, że każdemu pracownikowi pracującemu co najmniej 6 godzin na dobę przysługuje 15 minut przerwy, a osoba posiadająca orzeczenie o niepełnosprawności, ma prawo do dodatkowych 15 minut przerwy w ciągu dnia. Warto o tym pamiętać.
Dodatkowy urlop wypoczynkowy
Osobie posiadającej orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Przysługuje on na takich samych zasadach, jak standardowy urlop wypoczynkowy. Jeśli osoba z niepełnosprawnością jest zatrudniona w niepełnym wymiarze czasu pracy, wymiar urlopu dodatkowego ustala się proporcjonalnie do czasu pracy.
Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego osoba ta nabywa po przepracowaniu jednego roku od dnia otrzymania orzeczenia o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności (decyduje tutaj data wydania orzeczenia).
Jeśli ktoś otrzymał orzeczenie 7 grudnia 2025 roku, to prawo do dodatkowego urlopu otrzyma dopiero po przepracowaniu roku, czyli 7 grudnia 2026 roku.
Uprawnienia te nie przysługują osobom z orzeczonym lekkim stopniem niepełnosprawności.
Dodatkowy urlop wypoczynkowy dotyczy wszystkich osób ze znacznym i z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności zatrudnionych na etat, niezależnie od tego czy są zatrudnione na otwartym czy chronionym rynku pracy.
Jeśli pracownik pracuje 7 godzin, należy pamiętać, że jeden dzień urlopu odpowiada 7 godzinom pracy.
Dla przykładu. Jeśli pracownik pracował w firmie A przez pół roku, a następnie przeniósł się do firmy B, to czas jego pracy sumuje się z obu firm i jeśli daje rok, to również przysługuje pracownikowi dodatkowy urlop. W tym celu należy przedstawić pracodawcy świadectwo pracy z poprzedniej firmy oraz orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu znacznym lub umiarkowanym.
Dodatkowy urlop podlega takim samym zasadom, co zwykły urlop pracowniczy, np. może być dzielony. Jeśli dodatkowy urlop nie jest wykorzystany w danym roku, przechodzi na rok następny. Możliwość wykorzystania dodatkowego urlopu ulega przedawnieniu po upływie trzech lat od momentu jego uzyskania.
Utrata bądź zmiana stopnia niepełnosprawności powoduje utratę prawa do dodatkowego urlopu wypoczynkowego na następny rok. Można jednak nadal wykorzystać pulę urlopu dodatkowego, którą nabyło się, gdy posiadało się orzeczenie o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności.
Zwolnienie od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia
Osoby z orzeczonym znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności mają prawo do czasu wolnego od pracy (zwolnienia), z zachowaniem prawa do wynagrodzenia:
w wymiarze 21 dni roboczych, w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym (nie należy mylić z sanatorium) nie częściej niż raz do roku.
Pracodawca udziela zwolnienia od pracy w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym na podstawie wniosku lekarza, sprawującego opiekę nad osobą niepełnosprawną, o skierowanie na turnus rehabilitacyjny. Suma wymiaru dodatkowego urlopu wypoczynkowego i zwolnienia od pracy w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym nie może przekraczać 21 dni roboczych w roku kalendarzowym.
Osoby skierowane do sanatorium przez lekarza NFZ nie mogą więc, podobnie jak osoby korzystające z prewencji rentowej ZUS, z takiego zwolnienia korzystać.
Tak samo dzieje się, jeżeli chodzi o wykonanie badań specjalistycznych lub/i zabiegów usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy.
Dla pracowników z niepełnosprawnością znaczną lub umiarkowaną zwolnienie od pracy w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych itp. przysługuje bez ograniczenia liczbą dni.
Pracownik z niepełnosprawnością może je uzyskać jednak wyłącznie wtedy, gdy czynności te nie mogą zostać wykonane poza godzinami pracy.
Zasada ta nie dotyczy osób z lekkim stopniem niepełnosprawności.
Opracowano na podstawie: https://niepelnosprawni.pl/poradnik/jakie-uprawnienia-przysluguja-pracownikom-z-niepelnosprawnoscia.